TINH TRÙNG: KHOA HỌC VÀ ỨNG DỤNG

TS BS Nguyễn Thành Như

Tinh nguyên bào gốc và hy vọng chữa vô sinh

Cứ mỗi nhịp tim đập là một người đàn ông tạo ra khoảng 1.000 con tinh trùng. Với tốc độ này, 72.000 tinh trùng được tạo ra trong một phút, hơn 100 triệu con trong một ngày, và 3 tỉ con trong một tháng!!!. Hơn nữa, sự sinh tinh trùng kéo dài trong gần như toàn bộ cuộc đời. Vì vậy, không như phụ nữ, nam giới có thể có con một cách tự nhiên ở tuổi ngoài 60.

Vì sao hệ sinh dục nam có được tính năng sản xuất “bao nhiêu năm cũng chạy tốt” này? Bởi vì sự tạo tinh trùng chỉ xảy ra ở tinh hoàn, do các tế bào gốc đảm nhiệm. Tế bào gốc sinh tinh được gọi là tinh nguyên bào gốc. Một tế bào gốc tự “photocopy” để thành một tế bào gốc khác (chuyển vô kho lưu trữ nên nguồn tế bào gốc không bao giờ cạn) và một tế bào mầm. Tế bào mầm tinh sẽ tự biệt hóa qua nhiều bước để cuối cùng thành tinh trùng (xem hình).

Tinh nguyên bào gốc (xanh dương) tự “photocopy” để duy trì một quần thể tế bào gốc và đồng thời tự biệt hóa để tạo tế bào mầm (xanh lá cây), từ đó tạo ra tinh trùng (có đuôi).

Các tinh nguyên bào gốc được mong đợi ​​sẽ là niềm hy vọng để khôi phục khả năng sinh sản nam giới trong tương lai. Ví dụ, điều trị ung thư bằng thuốc gây độc các tế bào mầm và cả tinh nguyên bào gốc. Vì vậy, khi ung thư được chữa khỏi, người bệnh cũng khỏi còn khả năng sinh sản. Biến chứng này đặc biệt quan trọng ở các bé trai trước tuổi dậy thì, vì sự sinh tinh chưa bắt đầu nên chẳng có con tinh trùng nào để lưu trữ trong ngân hàng tinh trùng. Nhưng, do các tinh nguyên bào gốc tồn tại từ khi sinh, các tế bào gốc có thể được lấy từ tinh hoàn của bệnh nhân ở bất kỳ độ tuổi nào để được lưu trữ trước khi hóa trị bằng cách đông lạnh chúng. Khi bệnh nhân đã sẵn sàng có con, các tinh nguyên bào gốc này sẽ được rã đông và cấy trở lại vào tinh hoàn. Các tinh nguyên bào gốc được cấy này sẽ sinh tinh trở lại và tạo thành tinh trùng.

Cấy tế bào gốc từ một người đã có con bình thường vào tinh hoàn người khác (bị vô sinh vì tinh hoàn không tạo tinh trùng) cũng là một hướng chữa vô sinh trong tương lai. Hiện tại, cấy tế bào gốc chữa vô sinh chỉ mới được thực hiện trên chuột mà thôi. Bao nhiêu năm nữa sẽ tới người? Chắc ít ra cũng 20-30 năm nữa.

Tinh dịch, cũng chỉ là một chất dịch trong cơ thể mà thôi

Tinh dịch bao gồm tinh trùng và dịch. Tinh trùng được tạo ra từ tinh hoàn, trưởng thành trong mào tinh kết hợp với tinh dịch được tiết ra từ các tuyến sinh dục phụ. Các tuyến sinh dục phụ gồm có tuyến tiền liệt, hai túi tinh nằm ở vùng đáy bàng quang và tuyến hành niệu đạo nối trực tiếp với niệu đạo (xem hình). Tinh dịch có hai chức năng là tạo môi trường vận chuyển, dinh dưỡng, che chở tinh trùng sau khi được phóng vào âm đạo và giúp tinh trùng tồn tại một thời gian tối ưu trong âm đạo cho phép kích hoạt khả năng thụ tinh và di chuyển vào tử cung, vòi trứng của nữ. pH hơi kiềm (7,2 – 7,8) của tinh dịch giúp trung hòa môi trường acid của âm đạo.

Bộ máy sinh sản nam. DV, dương vật; MT, mào tinh; ODT, ống dẫn tinh; OPT, ống phóng tinh; OST, ống sinh tinh; OX, ống xuất; TTL, tuyến tiền liệt; XM; xương mu.

Tinh dịch không phải là một chất dịch đồng nhất mà gồm bốn thành phần, lần lượt được phóng ra khi xuất tinh. Đầu tiên, khi có kích thích tình dục vừa đủ, một lượng nhỏ dịch từ tuyến hành niệu đạo được tiết ra trước khi xuất tinh để bôi trơn niệu đạo, những người bị di tinh là do dịch của tuyến này tiết ra quá dồi dào. Kế đến, khi sự phóng tinh bắt đầu, một phần dịch giàu tinh trùng được phóng ra, chứa tinh trùng từ ống dẫn tinh và dịch tuyến tiền liệt. Lượng dịch này khoảng 0,5 ml hoặc chiếm 25% thể tích tinh dịch. Chỉ chút xíu dịch này thôi là đủ tăng thêm nhân khẩu rồi. Vì vậy mà ngừa thai bằng giao hợp gián đoạn thường thất bại dù đã “rút” sớm. Thành phần thứ ba của tinh dịch, cũng là thành phần chiếm tỉ lệ nhiều nhất là dịch từ túi tinh, khoảng 1,0 – 2,5 ml, chiếm 75% lượng dịch lúc phóng tinh. Tinh trùng và dịch mào tinh, chỉ chiếm dưới 10% lượng tinh dịch, được phóng xuất sau chót.

Ngay sau khi xuất tinh, tinh dịch đông lại, vón cục, sền sệt để hạn chế sự di chuyển tự do của tinh trùng. Sự đông xảy ra bằng các yếu tố làm đông và các enzyme riêng được sản xuất bởi các túi tinh. Bởi thế tinh dịch ngay sau xuất ra mà không đông, không vón cục, lỏng le là có bệnh: bệnh ở túi tinh. Do không được trú ẩn trong những cục đông nên tinh trùng dễ bị tiêu diệt trong môi trường “lạ” của âm đạo. Sau 15-30 phút, tinh dịch đông bắt đầu hóa lỏng dưới tác động của enzyme phân giải protein do tuyến tiền liệt tiết ra. Quá trình hóa lỏng cho phép phóng thích dần dần tinh trùng từ tinh dịch. Tinh trùng di chuyển tới cổ tử cung và bơi ngược lên buồng tử cung, đi tới vòi trứng để thụ tinh trứng.

Tinh dịch có nhiều đường fructose, loại đường của trái cây. Tuy vậy, ăn nhiều trái cây chẳng giúp bổ tinh dịch vì fructose không thể “chạy” thẳng từ bao tử đến tinh dịch, mà fructose ăn vào sẽ bị các enzyme “bẻ gãy” thành chất glycoraldehyde, rồi chất này biến thành mỡ và đường glucose, chẳng còn chút xíu vết tích fructose nào nữa hết. Còn Fructose trong tinh dịch thì được tạo thành từ đường glucose, do các tế bào trong túi tinh “tóm” lấy glucose trong máu, biến thành sorbitol, rồi thành fructose. Tinh dịch có nhiều fructose vì tinh trùng kén ăn, chỉ thích “chén” fructose chứ không thèm dùng glucose như tế bào não và nhiều tế bào khác trong cơ thể.

Kẽm (Zn) có nhiều trong tinh dịch nên nhiều người tin rằng muốn “khỏe” về sinh lý và tinh trùng, nhất là những người hiếm muộn, thích mua mấy viên kẽm về uống. Không ít bác sĩ cũng kê toa viên kẽm cho bệnh nhân hiếm muộn. Khỏe đâu không thấy mà coi chừng có ngày bị ngộ độc kẽm. Ngộ độc kẽm cấp tính sẽ gây ra đau thắt bao tử, ói mửa. Ngộ độc kẽm mãn tính do tiếp xúc lâu ngày hay do uống viên kẽm nhiều tháng sẽ gây thiếu máu, hư tuyến tụy, hư mỡ tốt HDL. Kẽm có nhiều trong thức ăn hàng ngày nhất là trong thịt, sữa và trong một số trái cây, củ hạt và trong các loại nước uống cũng có kẽm. Vì vậy chẳng cần lo tinh dịch thiếu kẽm. Trên thực tế không có bệnh tinh trùng yếu do thiếu kẽm.

Những yếu tố gì có thể tác động tới tinh trùng và khả năng sinh sản của nam giới?

Ngoài những yếu tố gây tinh trùng yếu mà nhiều người đã biết như thuốc hóa trị ung thư, xạ trị các ung thư gần tinh hoàn và các bệnh viêm tinh hoàn, giãn tĩnh mạch tinh, tinh hoàn ẩn, thoát vị bẹn…, dưới đây là những yếu tố hoặc ít được đề cập tới như mùa sinh sản, hoặc làm nhiều người thắc mắc, lo âu nhưng khó tìm câu trả lời thỏa đáng (sóng radio).

Mùa sinh sản

Sinh sản cần nhiều năng lượng. Động vật giống đực cần rất nhiều năng lượng để truyền giống và chiến đấu chống lại những con đực khác, không cho chúng giao cấu với những con cái thuộc tầm kiểm soát của nó. Động vật giống cái cũng cần nhiều năng lượng vào giai đoạn cuối của thai kỳ và thời gian cho con bú. Do vậy, ở đông vật hoang dã, truyền giống chỉ xảy ra theo mùa, lúc thức ăn dư thừa.

Loài người hiện đại không có hiện tượng truyền giống theo mùa vì loài người ít lệ thuộc vào thiên nhiên, nhưng dường như bản năng vẫn chưa mất hẳn nên số ca sinh nở có thay đổi theo mùa. Số ca sinh nở đạt cao nhất trong những tháng thức ăn tự nhiên dồi dào. Ví dụ ở những xứ lạnh như Phần Lan, Đan Mạch, Anh, nhiều trẻ sinh ra vào tháng 1 đến tháng 4, các tháng khác có số trẻ sinh ra thấp hơn. Ở Mỹ, các tiểu bang miền Nam ấm áp hơn thì từ tháng 3 đến tháng 5 có ít trẻ được sinh ra nhất, còn từ tháng 7 đến tháng 9 thì có nhiều trẻ được ra đời nhất. Tình hình ở Việt Nam chắc cũng giống như ở miền Nam nước Mỹ, số ca sinh nở đạt đỉnh cao trong các tháng Hè. Dù vậy, chẳng có bác sĩ nào khuyên các cặp vợ chồng chậm con nên tà tà, dồn sức quan hệ kiếm con vào mùa Thu hay đầu Đông để các bé kịp ra đời vào dịp Hè.

Sức nóng ức chế sự sản xuất tinh trùng

Nghiên cứu cho thấy nếu “hâm” nóng bìu ở 43 độ C trong 30 phút sẽ làm gia tăng số tế bào mầm bị chết và làm giảm tới 80% số lượng tinh trùng trong tinh dịch. Ngược lại, nếu để bìu “mát” trong liên tục 12 tuần, số lượng tinh trùng xuất ra sẽ tăng hơn. Các nghiên cứu cũng cho thấy những người thợ làm bánh, thợ hàn cũng có số lượng tinh trùng xuất ra thấp hơn người khác, chứng tỏ nghề nghiệp có ảnh hưởng tới chuyện hiếm muộn. Mặc quần chật, cưỡi xe đạp nhiều giờ, để máy tính xách tay liên tục trên đùi …có thể làm hai tinh hoàn bị “hâm” tới “hâm” lui, gây tinh trùng yếu. Công nhân các nhà máy luyện gang thép, thợ các tiệm giặt ủi…cũng cần chú ý chuyện tăng nhiệt độ ở bìu.

Chất oxy hóa: thêm một cái hại nữa của thuốc lá.

Tinh trùng cần các gốc tự do để giúp chúng thụ tinh trứng, nhưng nhiều các gốc tự do quá đưa tới bể màng tinh trùng, hư hại AND với hậu quả là vô sinh. Một thứ thường gặp mỗi ngày có nhiều chất ôxy hóa là khói thuốc lá. Thuốc lá không chỉ có hại cho phổi, tim mạch mà còn có hại cho tinh trùng. Khói thuốc lá cũng như không khí ô nhiễm có thể chứa những chất ôxy hóa gây giảm chất lượng tinh trùng và làm AND tinh trùng bị hư hại.

Để tinh trùng khỏe, cơ thể cần tránh xa các chất ôxy hóa. Bỏ hút thuốc, tránh xa môi trường ô nhiễm là những việc cần thiết đối với người bị hiếm muộn. Nếu không thể loại bỏ hẳn nguồn chất ôxy hóa, việc dùng các thực phẩm chức năng như vitamine E có thể có lợi, vừa có ý nghĩa dự phòng vừa có ý nghĩa điều trị chứng tinh trùng yếu.

Sóng điện thoại, sóng radio có làm tinh trùng yếu?

Rất nhiều người đã lo lắng không rõ sử dụng internet qua wifi, dùng điện thoại di động năm này qua năm khác, làm việc hay sống gần trạm radar…có bị vô sinh hay không. Sóng radio (bao gồm sóng rada, wifi …) đã được nghiên cứu bởi các nhà khoa học Hàn Quốc … xem chúng có tác động tới sự sinh tinh của tinh hoàn chuột hay không, và kết luận là chúng chẳng có tác động gì tới tinh hoàn và sự sinh tinh. Nghiên cứu bên Thổ Nhĩ Kỳ cũng cho thấy điện thoại di động chẳng có tác động gì đến tinh hoàn chuột. Và còn nhiều nghiên cứu tương tự nữa. Vì vậy, chúng ta cứ an tâm dùng điện thoại di động, sử dụng radio, tivi, sử dụng wifi, lò vi ba…. mà không lo sóng làm tinh trùng cụt đuôi, dị dạng.